OPENING

‘Er is een blijvende behoefte aan specifieke aandacht voor de havo en de havist’

In een nog wat mistig Breukelen verzamelden zich op 6 februari 2025 ruim 300 havodocenten, decanen, schoolleiders en andere betrokkenen voor het ‘Trots op havo’ congres 2025. Het gezamenlijke doel: beter havo-onderwijs.

Havoplatform-bestuurslid Raoul Majewski opent het congres plenair. De havist staat een dag lang centraal en de enorme belangstelling voor het congres wijst op een blijvende behoefte aan specifieke aandacht voor de havo. In het bestuur van Havoplatform is een aantal wijzigingen geweest en met frisse energie gaan zij als deels nieuw team aan de slag. Praktijkvak havoP is succesvol op weg. Met de komst van een kwartiermaker havoP worden continuïteit en kwaliteit ervan nog beter gewaarborgd. In de vele overleggen waar het Havoplatform aanschuift bij overheid, instanties en partnerorganisaties komen groei en kwaliteit van havoP ook aan de orde. Daarnaast blijft het onderzoeken van kansen en (on)mogelijkheden van een 6-jarige havo een belangrijk punt op de agenda voor de bestuursleden.

Congresorganisator en -samensteller Jannet Marechal van ATOA neemt bezoekers mee door de praktische organisatie van de dag. Het is mooi om te merken dat het congres voor velen al een jaarlijkse traditie is, maar dat er ook elk jaar nog veel nieuwe collega’s aanschuiven die hart hebben voor goed havo-onderwijs. Jannet kondigt keynote-spreker Mark Tigchelaar aan.

Bekijk ook ‘Havocongres in beeld’ voor foto’s van Photographx.

KEYNOTE

Verslaafd aan afleiding

Waarom focus een superkracht is en TikTok je dommer maakt

Focus-expert Mark Tigchelaar verzorgt de keynote op het havocongres 2025. Hij is neuropsycholoog, schreef zes boeken en is expert op het gebied van focus en het brein. Hij deelt zijn inzichten in wat wérkt. En dat doet hij extra gemotiveerd, want er zitten docenten van zijn eigen middelbare school in de zaal.

Tijdelijk dommer
Mark start met een testje en vertelt: onderbrekingen van een taak maken ons 38% langzamer en verlagen tijdelijk zelfs ons IQ. Voor even tussendoor een appje lezen of een Instagramreel of TikTok bekijken heb je al gauw 20 minuten hersteltijd nodig om je weer helemaal op je taak te concentreren. Op een werkdag worden we gemiddeld 660 keer onderbroken – tien jaar geleden was dat nog 240 keer. Conclusie: leren en werken vergt in deze tijd veel meer inspanning en is foutgevoeliger. De ironie? Hoe slimmer je bent, hoe sneller je afgeleid raakt. Dat heeft te maken met denksnelheid. Het is in elk geval een funfact waarmee je thuis kunt komen.

Verslaafd aan dopamine
Afleiding werkt verslavend: dopaminepieken maskeren de stress die ze veroorzaken. Ze verlagen op termijn je baseline en dus zijn er steeds meer prikkels nodig. Daarom pleit Mark voor: telefoons thuis, niet in de kluis.

Focus als assistent
Mark ziet focus als een assistent, als een persoonlijke selectietool. Om je echt te focussen, heb je engagement en energie nodig en zo min mogelijk afleiding. Engagement verhoog je bijvoorbeeld door een taak uitdagender te maken of iets kleins naast je hoofdtaak te doen (een gedachteloze doodle tekenen, wiebelen). Dat geeft het brein minder ruimte over om afgeleid te raken. Energie herwin je door het nemen van pauzes waarbij je je brein de gelegenheid geeft te dwarrelen. Zonder schermen natuurlijk. Een korte wandeling of een bergje was strijken, zijn perfect.

Schrijven
Ons geheugen raakt niet ‘vol’, maar de mentale takenlijst en emoties wel. Daarom: schrijf dingen op, dat geeft rust. En die telefoon? Leg die tijdens je taak in een andere ruimte. Op ‘niet storen’ is helaas  – en geef toe – niet voldoende om er tussendoor niet toch even naar te grijpen.

Meer weten over het werk van Mark Tigchelaar en focus? Volg hem op LinkedIn of beluister deze podcast.

WORKSHOPS

Na deze boeiende keynote en een nieuwe ronde koffie en thee, gaan congresbezoekers in een programma van zelfgekozen workshops en lezingen de dag door. Een greep uit de vele workshops van het havocongres 2025 lees je hieronder.

1. Growth mindset als streven

Orthopedagoog en onderwijsadviseur Juliette Claessens geeft de workshop ‘Motiveren tot leren’. Hoe kijk je met een andere bril naar een niet-gemotiveerde leerling? Is het niet willen, of lukt de leerling iets niet? Juliette daagt ons uit te kijken naar wat een leerling erbij wint om dit gedrag te vertonen. Wint hij/zij doordat er iets verkregen wordt, bijvoorbeeld aandacht? Of wordt er iets vermeden?

Helpend is te denken aan de growth en fixed mindset. De growth mindset is wat je een leerling gunt: invloed op het proces, doorzetten, moeite doen: daar komt motivatie vandaan. Als leerkracht kan je daarin veel betekenen. Benadruk en complimenteer het proces, niet te veel de cijfers of slimheid. Bij leerlingen die zich uiten in aandacht vragen of vermijden, is het helpend te reageren op een manier die aansluit bij wat er áchter dit gedrag zit.

2. Hoge Verwachtingen als tool

Jarise Kaskens, orthopedagoog en lector Didactiek van hoge verwachtingen, benadrukt in haar workshop ‘Hoge verwachtingen doen’ hoe verwachtingen leerresultaten kunnen beïnvloeden.

Hoge verwachtingen, gecombineerd met effectieve feedback, kunnen kansengelijkheid bevorderen en motivatie vergroten. Die feedback moet specifiek, concreet en doelgericht zijn, waarbij je verschillende dimensies benadert: niet alleen op inhoud of resultaat, maar vooral ook op proces en aanpak.

Het stellen van open vragen stimuleert het denkproces en zelfregulatie. Autonomie, variatie in taken en groepsindeling dragen ook bij aan motivatie en betrokkenheid. Jarise Kaskens benadrukt dat gedragsverandering alleen mogelijk is wanneer docenten de impact van hun gedrag op leerlingen zien. Die impact is te zien in onder meer hogere motivatie, meer zelfvertrouwen en een verhoogde betrokkenheid bij het leren.

Lees hier meer over de didactiek van hoge verwachtingen en ontdek materiaal om hiermee aan de slag te gaan.
Jarise verwijst in haar workshop ook naar het boek ‘Misschien moet je wat lager mikken’ van Milio van de Kamp.

3. De kracht van toepassingsgericht denken voor havisten

Sandra van Aalderen, senior onderzoeker aan de Saxion Hogeschool, is vanuit het platform ‘havo van de toekomst’ op zoek gegaan naar het unieke havoprofiel. Hun conclusie: havisten zijn doeners. Ze willen resultaat boeken door kennis toe te passen in de praktijk. Het unieke havoprofiel focust op het integreren van denken en doen. Door havoleerlingen in onderzoek op een concreet geval te laten toepassen wat ze al weten, kom je het dichtst bij hun talenten en motivatie. Deze toepassingsvaardigheden omvatten diagnostiek, het bedenken van oplossingen, het in kaart brengen van belangrijke elementen en evalueren of iets werkt. Door deze vaardigheden te ontwikkelen, wordt kennis niet alleen versterkt, maar ook verbreed en verdiept. Het doel is korte, kleinschalige oefeningen die de relevantie van vakkennis laten zien en leerlingen een gevoel van succes geven.

4. Waarom leren niet vanzelf gaat

Robin van Rijthoven is opleidingscoördinator en docent Pedagogische Wetenschappen van Primair Onderwijs. Hij vertelt dat wetenschap niet kan vertellen hoe je moet onderwijzen, wel hoe waarschijnlijk het is dat leerlingen iets gaan leren.

Onze hersenen zijn niet ontworpen om intensief te denken, of zoals Robin het formuleert: het is beter om denken te vermijden. Ons werkgeheugen is beperkt, daarom is het handiger als dingen vanzelf gaan. Kennisopbouw moet daarom systematisch en stapsgewijs plaatsvinden. Een taak wordt in gedetailleerde stukjes opgebroken, zodat de instructie efficiënt kan worden ontworpen. Belangrijke inzichten voor leerkrachten zijn het begrijpen het startniveau van begrip en kennis van de leerling, het definiëren van lesstof en het spreiden van nieuwe informatie om deze effectief in te bedden. Een sprekend voorbeeld: de handleiding van de PAX-kast van IKEA. We moeten het als docenten doen met het gegeven dat het geheugen beperkt is en ons daarop aanpassen.

Het door Robin van Rijthoven en Anna Bosman vertaalde boek: ‘Waarom leren niet vanzelf gaat: 10 inzichten voor de leerkracht’ Willingham (2023)